помидор етиштириш очик далада
Аҳоли томорқа хўжаликларида помидор етиштириш бўйича тавсиялар
Экиш учун тавсия этиладиган навлар: эртапишар Дўстлик, Сахий, Шафақ, Севара, ўрта-эртапишар Тошкент тонги, ўртапишар ТМК-22, Ўзбекистон–178, Сурхон–142, Баҳодир, Шарқ юлдузи, Ситора, Истиқлол–10, Авиценна, кечпишар Намуна–70, Дони 2000.
Кўчат танлаш. Помидор кўчатлари 40–45 кунлик, пояси ва илдизлари дуркун ривожланган, барглари тўқ яшил тусда, соғлом бўлиши лозим.
Ер тайёрлаш. Помидор экиш режалаштирилган ерларни тайёрлаш ишлари куз ойларидан бошланиб, ҳосилдан бўшаган майдондаги йирик ўсимликлар қолдиқларидан тазаланиб, маҳаллий ўғит сочиб чиқилади. Берилиши лозим бўлган маданий ўғитлар миқдорини бир қисми қўлда сочиб чиқилиб, кейин майдон 28–30 см чуқурликда юмшатилади. Экишга тайёрлашни кейинги тадбирлари экишдан олдин бажарилиб, майдонлар 14–16 см чуқурликда юмшатилади. Йирик кесаклар хаскаш ёрдамида майдаланиб бир йўла ер текислаб олинади ва 70 ёки 90 см см қатор оралиғида экиш эгатлари тортиб чиқилади.
Экиш муддати ва схемаси. Жанубий вилоятларда эртаги навлар мартнинг III ўн кунлигида, ўрта ва кечпишар навлар апрелнинг I–II ўн кунлигида; марказий минтақада жойлашган вилоятларда эртапишар навлар апрелнинг I ўн кунлигида, ўрта ва кечпишарлари апрелнинг II–III ўн кунлигида ҳамда майнинг I–II ўн кунлигида, уруғ билан очиқ майдонга апрелнинг I ўн кунлигида; шимолий минтақаларда эртапишар навлар апрелнинг II ўн кунлигида, ўрта ва кечпишарлари апрелнинг III ўн кунлигида, майнинг I ўн кунлигида ва уруғ билан очиқ майдонга апрелнинг II ўн кунлигида экилади.
Помидорнинг эртапишар ва ўртапишар навлари у қадар нишаб бўлмаган далаларда 70×25 см, текис майдонларда 90×25 см, узун палакли навлар 90×40 см схемада экилади. Экилгандан кейин кўчатларни албатта суғориш зарур. 1 сотих майдонга экиш схемасига қараб 280–570 та кўчат сарфланади.
Парваришлаш. Ўсимликларга биринчи ишлов бериш кўчатлар тутиб олгач, яъни экилгач 10–12 кундан кейин бошланади. Бунда эгат ичи, пушта ва қатордаги кўчатлар орасининг тупроғи юмшатилади. Биринчи парваришлашдан 12–15 кун ўтгач, иккинчи сув берилади. Тупроқ етилгандан сўнг яна бир бор чопиқ қилинади. Бунда ер бегона ўтлардан тозаланади, юмшатилади, тупроқ помидор кўчатининг атрофига босилади. Помидор ўсимлиги яхши ривожланиб, мўл ҳосил бериши учун унинг илдизи жойлашган қатлам ҳаво билан таъминланган бўлиши керак. Бунинг учун сув эгат оралатиб қўйилгани маъқул.
Ўғитлаш. Помидор етиштиришда тук ҳолда 1 сотих майдонга 7,6 кг сульфат аммоний, 2,6 кг аммофос, 1,6 кг калий хлор ўғитлари берилади. Помидор сувга талабчан ўсимлик бўлиб, сизот суви чуқур жойлашган ерларда ўсув даври мобайнида суғоришда ҳар гал 1 сотихга 5–6 м 3 ҳисобидан 18–20, сизот суви юза ўтлоқ ва ўтлоқи-ботқоқ тупроқли ерларда 12–15 марта суғорилади. Сизот суви чуқур жойлашган ерларда ҳосил етилгунча ҳар 8–12 кунда, ҳосил ёппасига пишганда эса 5–7 кунда суғорилади. Куз бошлангандан кейин экин камроқ суғорилади. Помидор қийғос пишганда ёрилиб кетмаслиги учун навбатдаги ҳосил териб олингандан кейин сув берилади.
Касаллик ва зараркунандаларга қарши курашиш. Агротехник тадбирлар алмашлаб экишни қўллаш, ўсимлик қолдиқларини йўқотиш, бегона ўтлар ва зараркунандаларга қарши курашиш; вирус касаллигига чидамли помидор навларини экишдан иборат. Уруғни экишга тайёрлашда мажбурий тадбирлардан бири уларни вирусли ва бактериал касалликлардан холи қилишдир. Уруғ экишдан олдин вирус касалликларига қарши 48 соат довомида 50–52 о С ва 24 соат 80 о С қиздирилади, кейин 3 минут 5 фоизли шўр сувда сараланади.
Инфекция ва касаллик қўзғатувчиларни йўқотиш учун экишдан 5–15 кун олдин уруғларни фунгидцидлар (34% Витавакснинг 2 фоизли, 60,7% Превикурнинг 1,5 фоизли эритмаси) билан дорилаб экиш тавсия этилади. Иссиқхоналарда оққанотни тарқалишига йўл қўймаслик, алмашлаб экишни қўллаш, ерни чуқур ҳайдаш ва бошқа технологик чораларни ўз вақтида қўллаш зарур.
Иссиқхоналарда оққано тарқалишига йўл қўймаслик, алмашлаб экишни қўллаш, ерни чуқур ҳайдаш ва бошқа технологик чораларни ўз вақтида қўллаш зарур.
Биологик усулда кузги тунлам ва ғўза тунлами тухумига қарши трихограмма (ҳар бир авлодга 1 г. дан 3 марта); қуртларига қарши (бракон 100 дона), сўрувчи зараркунандаларга қарши олтинкўз, оққанотга қарши энкарзия, макролофис энтомофаглари қўлланилади. Занг канага қарши олтинкўз энтомофаги яхши самара беради.
Помидорда асосий зараркунандаларидан шира, оққанот, трипс, занг канага қарши 10 сотихга Талстар 10% эм.к. (30–40 мл), Конфидор 20% эм.к. (25–30 мл), Моспилан 20% н.кук. (25–30 г) ва ғўза тунламга Аваунт 15% эм.к. (40 мл), Тайшин с.д.г. (10–12 г) препаратлари қўлланилади.
Касалликлардан меваларнинг учидан чириши, бактериал қора доғ, фитофтороза, ун шудринг, фузариоз ва вертициллиоз сўлиш, мозаика, столбур учрайди. Ун шудрингга қарши Байлетон 25% н.кук. (100–200 г), фитофтороз, альтернариозга Превикур 72,2% с.э.к. (150 мл) ёки Курзат Р н.кук. (200–250 г), Рирдомил голд 68% с.д.г. (200–250 г) ёки 1 фоизли Бордо суюқлигини қўллаш мумкин. 60–70 литр сувда тайёрланган аралашма ишлатилади. Бу кимёвий препаратларни сабзавоткор мутахассислар билан маслаҳатлашиб қўллаш зарур.
Ҳосилни йиғиштириш. Помидор мевалари поясида тўлиқ пишган, лекин ҳали қаттиқ бўлганда етилган ҳисобланади. Оч ёки тўқ қизил рангга кирган меваларни авайлаб, пояга шикаст етказмасдан синдириб олиш мумкин. Терилган помидорларни салқин жойга қўйиш лозим. Баъзида кўк помидорларни биринчи қаттиқ совуқ тушишидан олдин териб олиш ва салқин нам жойда сақлашга қўйилади. Пишган помидор вақтида териб олинмаса поясидан оқиб тушади.
Баҳорги иссиқхоналарда помидор етиштириш
Баҳорги плёнкали иссиқхоналарда кўкламги-ёзги оборотда қуёш ҳарорати таъсирида помидор етиштирилади. Республикамизнинг марказий вилоятларида кўчат март ўрталарида экилиб, ҳосили апрелнинг охирги ўн кунлигида етилади. Плёнкали иссиқхоналарда етиштириш учун помидорнинг тезпишар: «Перемога-165», «Талалихин-186» ва бошқа навлари тавсия этилади.
Плёнкали иссиқхоналарга экиладиган кўчатлар қишки очиладиган иссиқхоналарда тайёрланади. Уруғи январ бошида сепилади. Кўчатлар 60 кунлик бўлиб, уларнинг ярми шоналаганда экиш учун олинади. Кўчатлар пикировка қилиниб, 10Х10Х10 см катталикдаги гўнг чириндили кубикларда ўстирилади. Кўчат етиштириш усули худди қишки иссиқхона учун тайёрлашга ўхшайди. Фарқи шундаки, баҳорги кўчатлар экишдан олдин чиниқтирилади.
Мавсум давомида 3-4 марта қўшимча озиқ берилади. Ҳар бир озиқлантиришдан сўнг янги тупроқ сепиш, экин атрофини енгил чопиқ қилиш керак. Бериладиган минерал ўғитлар нисбатини белгилашда ўсув даври ҳамда тупроқ таркибидаги минерал моддалар ҳисобга олинади. Минерал ўғитлар маҳаллий ўғитлар билан алмашлаб берилади.
Макроэлементлар билан бир қатор мавсумда 2-3 марта микроэлементлар билан ҳам қўшимча озиқлантириш лозим (10 литрга г ҳисобидан): темир сулфат — 5, борат кислота — 3, мис сулфат — 3, руҳ сулфат — 3, аммонийли молибден сулфат — 2, калий перманганат — 3, кобалт сулфал — 2.
Манба: «Иссиқхона хўжаликларини ташкил қилиш ва юритиш», Ғ.А.Саматов, Ж.Й.Йодгоров, З.Т.Сиддиқов
Иссиқхонада помидор ёки бодринг етиштириш бўйича тавсиялар
Аҳолини йилнинг кеч куз, қиш ва эрта баҳор ойларида сабзавот маҳсулотлари билан таъминлашда ҳимояланган майдон, яъни иссиқхона сабзавотчилиги муҳим аҳамиятга эга.
Сабзавот етиштиришда иссиқхоналар самарадорлигини ошириш, ҳар бир мавсум тараддудини вақтида кўриш, навларни тўғри танлаш, қулай парваришлаш усулларини қўллашга жиддий эътибор қаратиш зарур.
Қишки-баҳорги мавсумда помидор кўчатларини етиштириш учун катталиги 10х10 см бўлган кассета, торф ёки полимер тувакчалардан фойдаланилади. Кўчатларни тайёрлашга декабрнинг биринчи ўн кунлигидан киришилади.
Ҳозирда помидор кўчатларини макро ва микроўғитлар билан тўйинтирилган торфда етиштириш яхши натижа бермоқда. Бунда минерал ўғитлардан фойдаланмаса ҳам бўлади.
Бир текис ва тўлиқ кўчат олиш учун экиладиган уруғликлар сифати I синфдан паст бўлмаслиги, далада униш даражаси 90% ва ундан юқорироқ, униб чиқиш кучи ҳам юқори даражада бўлиши талаб этилади.
Ҳар бир тувакчага 1–2 тадан уруғ экилади. Уруғлар униб чиққандан кейин 16–20 кун ўтгач, тувакчалар ёйиб қўйилади. Бунда ҳар 1 м 2 жойга 250–300 тупдан кўчат жойлаштирилади. Кўчатлар ёруғликдан яхши баҳраманд бўлиши учун шундай қилинади. Касалланган, шикастланган, нимжон кўчатларнинг ўрнига экиладиган кўчатларни (15–20%) олдиндан захира қилиб қолдириш зарур.
Кўчатларни суғоришда жуда эҳтиёт бўлиш лозим, уларни ўта намланиб кетиши ёки тупроғи қуриб қолишига йўл қўймаслик керак, ҳаво очиқ кунлари эрталаб суғориш ишлари бажарилгани маъқул.
Юқори сифатли кўчатнинг 8–9 тадан барги бўлиб, баландлиги 18–20 см, новдасининг қалинлиги эса 0,8–1,0 см бўлиши керак. Кўчатларни парваришлаш даврида улар орасидаги касалланганлари, ўсишдан жуда орқада қолган, нозик кўчатларни чиқитга чиқариб, олиб ташланади.
Помидор ўсимликлари ташқи муҳит шароитларига жуда сезгир хусусиятга эга бўлиб, уларни бу хусусияти ўсимликларда гулшода пайдо бўлиши даврида яққол намоён бўлади.
Ниҳолларда биринчи иккита чин барг пайдо бўлиши ва уларни дастлабки ўсув даврида ҳаво ҳарорати кундузи 13–16°С гача, кечаси 11–13°С гача пасайтирилиши, айниқса, эртаги навларда биринчи гулшодасидаги мева сонини кўп бўлиши натижасида ҳосилдорликни юқори бўлишини таъмин этади. Кейинчалик ҳаво ҳароратини очиқ кунларда 20–24°С, булутли кунларда 18–19°С, кечаси эса 16–17°С атрофида сақлаш лозим бўлади.
Ҳавонинг нисбий намлиги эса 60–70 фоиз атрофида сақланиши лозим.
Қишки-баҳорги экиш мавсумида помидорнинг 50–55 кунлик кўчатларни экиш январь ойининг охири-февралнинг иккинчи ўн кунлигида амалга оширилади.
Экиш учун маҳаллий “Гулқанд”, F1 “Сайхун”, “Баҳор”, “Турон”, “АВЕ-Мария”, “Субҳидам”, “Черри”, “Марварид”, “Умид” чет элнинг F1 “Пик Стар”, “Ламия”, “Фенда”, “Виндетта”, “Бона”, “Тови Рока”, “Виласко”, “Элпида” каби дурагайлари тавсия этилади.
Помидор учун ҳавони яхши ўтказувчан, ғовак латоген ва зараркунандалар билан зарарланмаган тупроқдан тайёрлаш керак. Кўчатларни қўш қатор усулда 80+80х40 см оралиқда экилади. Экиш олдиндан ковлаб суғориб олинган кўндаланг чуқурчаларга стаканнинг 3 дан 2 қисми кўмиб бажарилади.
Бизнинг истиқболли навларимиз тупроқлардаги озиқ моддаларга жуда талабчандир.
Экишдан олдин ва ўсув даврида органик ҳамда минерал озиқа моддаларни тупроққа солиш тупроқни агрокимёвий таҳлили натижаларига мувофиқ амалга оширилиши лозим. Органик моддалар миқдори 20% атрофида сақланиши талаб этилади. Бунинг учун кузги-қишки экиш даврида тупроққа асосий ишлов беришдан олдин ҳар бир гектар иссиқхона майдонига камида 400 тонна чиринди ва 100–150 тонна ғоваклаштирувчи модда (қипиқ, сомон майдаси ва бошқалар) солиниши лозим.
Тупроқ таркибидаги сувда эрувчи фосфор микдори ҳар 100 г тупроқда 100 мг, нитратли ва аммиакли азот микдори 25–30 мг, сувда эрувчи калий 50–60 мг атрофида сақланиши керак. Бундан ташқари тупроқ таркибидаги хлор миқдори ҳар 100 г тупроқда 0,02 фоиздан ошмаслиги, магний 25–30 мг, кальций эса камида 100–120 мг бўлиши керак.
Ўсимликлар битта поя қолдирилиб шакл берилади. Бачки новдалар 6–7 см. дан ўсиб кетмасдан уларни ўз вақтида юлиб ташлаш керак. Ўсимлик учини ҳар ҳафтада канопли ипга ўраб турилади, сўрини симли қисмигача ўсгач эса кўндалангига ўраб турилади. Қишки-баҳорги экиш мавсуми даврида иссикҳоналарда ёруғликни кўпайиши, тупроқ ва ҳаво ҳароратини аста-секин кўтарилиб бориши ўсимликлар маҳсулдорлиги ошишини таъминлайди.
Партенокарпик бодрингни қишки-баҳорги экиш мавсумида уруғи ердан тўлиқ униб чиққандан то биринчи ҳосили теримигача ўсув даври 45–50 кунни ташкил этади. Бодрингнинг партенокарпик дурагайи, асалари билан чангланувчи навлардан кескин фарқланади, яъни улар жуда ривожланган барг, поя ва илдиз қисмига эга, шу туфайли жуда ҳосилдордир. Шу билан бирга улар ташқи муҳит шароитларига, жумладан, ёруғликка, иссиқликка ва тупроқ таркибидаги намликларга жуда талабчандир. Ушбу дурагайлар ташқи муҳит шароитларини кескин ўзгаришига чидамсиз ва ўта таъсирчан.
Уларнинг бошқа навлардан муҳим устунлиги мевасида аччиқ таъми йўқлигидир. Партенокарпик бодрингни чанглатиш керак эмас, чанглатиш уларга салбий таъсир этади, яъни мевалари қинғир-қийшиқ бўлиб, натижада уларнинг сифати пасаяди.
Униб чиқиш ва юқори ўсиш қувватига эга бўлган бодринг уруғларини экишдан олдин турли инфекциялар билан зарарланишига қарши (олдини олиш учун) улар ГТ-қуритиш шкафида олдин икки-уч сутка давомида 50°С иссиқликда кейин бир сутка 75–80°С ҳароратда қиздирилади. Бундай қиздиришда иссиқлик таъсирида касаллик вируслар барчаси ўлади, лекин уруғнинг униб чиқиш қобилияти пасаймайди.
Бодрингнинг мақбул экиш муддати январь ойининг охирги ўн кунлиги-февралнинг биринчи ўн кунлиги даври бўлиб, кўчатхонада тайёрланган тувакчаларга 25–30 кунлик кўчатлар билан экилади.
Экиш учун маҳаллий F1 “Сардор”, чет элнинг F1 “Орзу”, “Бэйбистар”, “Бэби мини”, “Экспоза”, “Артист” каби дурагайлари тавсия этилади.
Экилган бодринг уруғларни тўлиқ униб чиқишини таъминлаш учун ҳарорат 26–27°С дан пасайиб кетишига йўл қўймаслик шарт. Тувакчалар усти полиэтилен плёнка билан ёпиб қўйилгани маъқул. Шунда тувакчалар ҳарорати юқори, намлиги эса меъёрида сақланиб, тувакларнинг юзасидан 1,5–2 см чуқурликдаги намлигини тезда парланиб қуриб қолишдан сақлайди. Тувакларга уруғ бир донадан экилади. Экиш олдидан тувакчалар яхшилаб намланади, уруғ униб чиқаётганда суғориш амалга оширилади.
Дастлабки уруғлар униб чиқа бошлаш даврида плёнка олиб ташланади. Кўчат етиштириш даврида ҳарорат ва намликни энг қулай меъёрда бўлишини таъминлаш лозим. Жумладан, ҳаво ҳароратини кундузи қуёшли кунларда 20–23°С, ҳаво булутли кунларда 19–20°С ва кечалари 18–19°С, тупроқ ҳарорати 20–22°С дан пасайиб кетмаслиги, ҳавонинг нисбий намлиги эса 70–75% атрофида сақлаш зарур.
Бодринг кўчатлари бир текис ўсиши керак. Экиш учун тайёрланган кўчат сифатли 25–30 кунлик бўлиб, баландлиги 25–30 см, 5–6 та чинбарги бўлиши керак. Бодрингнинг партенокарпик дурагайини юртимиз шароитида энг қулай экиш оралиғи ((80+80)/ 2)х50 см. ни ташкил этади.
Бодринг ўсимликларини парваришлашда ҳароратнинг энг қулай меъёрда сақланишига алоҳида эътибор берилиши лозим, яъни қуёшли кунларда 25–28°С, ҳаво булут кунлари 20–22°С, кечаси 18–20°С бўлиши керак.
Ҳарорат 15°С дан паст бўлса, ўсимлик ўсишдан тўхтайди, 45°С дан юқори бўлганда эса улар қизиб кетиб, мева тугмай қўяди. Бодринг учун иссиқхоналар ичидаги ҳаво намлиги 85–90 фоиздан кам бўлмаслиги лозим.
Бодрингнинг партенокарпик “Орзу” дурагайининг асосий хусусиятларидан бири тез ўсиб, жуда кўп кўк масса ҳосил қилишидир. Кўчатлари асосий майдонга экилгандан кейин, ўсимликлар бир ҳафта давомида сўриларга боғлаб чиқилади ва ҳар ҳафта оралатиб уларни осилиб турган каноп ип атрофига ўраб чиқилади. Акс ҳолда ўсимликлар эгилиб ўсиб, ерга тушиб қолади ва уларда жуда кўп мўйловчалар ҳосил бўлади.
Ҳосилдорликни ошиб боришини ва унинг юқори бўлишини таъмин этувчи энг муҳим агротехник тадбирлардан бири бу ўсимликка шакл беришдир. Бодринг ўсимлигидан эртаги ва мўл ҳосил йиғиб олиш мақсадида қуйидагича шакл берилади. Энг пастки ён новдалардан 2 та барг ва 2 та мевачаси, ўрта қисмида 2–3 дона мева ва шунча барг қолдириб чилпинади. Шакл бериш билан бирга бодринг мўйловчаларини ҳам олиб ташлаш керак, негаки улар орқали ўраб олинган баргларда инфекциялар кўп тўпланади.
Ўсув даври давомида ўсимликларнинг озиқланиши турлича бўлади. Ниҳоллари ердан униб чиққандан то гуллагунча ўсимлик озиқа моддаларининг 10 фоизини, мева туга бошлагунча 20 фоизини, мевалари етилиб териш даврида эса озиқанинг асосий қисмини, яъни 80 фоизини қабул қилади.
Илдиздан ташқари озиқлантириш айниқса ёруғлик кам бўлиб, тупроқ ва ҳаво ҳароратлари меъёридан паст бўлган даврларда амалга оширилиши самарали таъсир этади, чунки бундай ташқи шароитнинг пастлиги илдиз тизимининг фаолияти учун ноқулай ҳисобланади.
1000 м2 майдондаги иссиқхона ўсимликларига ишлов бериш учун одатда 250–300 л макро ва микроўғитлар аралашмасидан тайёрланган ишчи аралашма сарфланади.
Иссиқхона тупроғига ишлов бериш ва катта миқдордаги минерал ўғитларни солиш, тупроқнинг сув, физик ва кимёвий хусусиятларини бироз ёмонлашишига, баъзан эса унинг шўрланишига сабаб бўлади. Шунинг учун ўсув даври давомида ҳар ойда бир маротаба тупроқ таркибининг агрокимёвий ҳолатини текшириб бориш, парваришлашнинг бажарилиши шарт бўлган тадбир ҳисобланади.
Ўсимликларни суғориш учун ҳам сифати тоза, яъни таркибидаги туз миқдори ҳар бир литр ҳисобига 1–2 граммдан кўп бўлмаган сувдан фойдаланиш лозим. Акс ҳолда тузи кўп бўлган сувларни олдин тиндириб, кейин фойдаланиш тавсия этилади.
Иссиқхонада помидор ёки бодринг етиштириш бўйича тавсиялар
Очиқ дала помидорлари.
Биологик хусусиятлари.
Помидор итузум гуллилар оиласига мансуб кўп йиллик ўсимлик бўлиб, бизнинг минтақада у бир йиллик экин сифатида етиштирилади.
Очиқ майдонга поя узунлиги 0.3- 1.5 м атрофида, иссиқхоналарда эса 3м гача бўлиши мумкин. Эртапишар, детерминант навларда биринчи гул шода 7-8 баргдан кейин пайдо бўлади. Яъни, помидор униб чиққандан кейин 40-70 кунда гуллай бошлайди.
Намлик.
Ҳаво ҳарорати 120С даражадан паст ва нисбий намлиги юқори бўлганда гул чангланмайди. Ҳаво ҳарорати 350С даражадан юқори ва нисбий намлиги жуда паст (20-25%) бўлганда ҳам гулнинг чангланиши кузатилмайди.
Помидор кўчатини етиштириш.
Республикамизнинг жанубий вилоятларида эртапишар ва эрта-ўртапишар навлар уруғи иссиқхоналарга Январнинг учинчи ўн кунлигида, марказий вилоятларда Февралнинг биринчи ва иккинчи ўн кунлигида ва шимолий вилоятларда Мартнинг биринчи ўн кунлигида экилади. Ўрта ва кечпишар навларнинг уруғи Февралнинг иккинчи ва учинчи ўн кунлигида, кечки маҳсулот олиш учун Мартнинг биринчи ўн кунлигида экилади. Нав ва экиш қалинлигига қараб, бир гектар ерда қўчат етиштириш учун 250- 350 грамм уруғ сарфланади. Кўчириб ўтказиладиган бўлса 1м2 ерга 10-12 грамм, кўчириб ўтказилмайдиган бўлса 1-1.5 грамм уруғ сепилади.
Ҳарорат тартиби.
Очиқ далага экиш мудатлари.
Очиқ далаларга экиладиган ёки 45-50 кунлик эртапишар навлар кўчатлари жанубий вилоятларда Март ойининг учинчи ўн кунлигида, ўрта ва кечпишар навлар Апрелнинг биринчи ва иккинчи ўн кунлигида, кечки муддатда ҳосил олиш учун Майнинг биринчи ўн кунлигида, марказий вилоятларда эртапишар навлар Апрелнинг биринчи ўн кунлигида, ўрта ва кечпишарлари Апрелнинг иккинчи ва учинчи ўн кунлигида ҳамда Майнинг биринчи ўн кунлигида; шимолий вилоятларда эртапишар навлар Апрелнинг иккинчи ўн кунлигида, ўрта ва кечпишарлари Апрелнинг учинчи ўн кунлигида ва Майнинг биринчи ўн кунлигида экилади.
Экиш схемалари.
Республикамзнинг ҳамма вилоятларида помидор 70х25(30), 90х25(30) тизимида экилади.
Ўтмишдошлар.
Помидор учун энг яхши ўтмишдош экинлар: карам, бодринг, кўкат сабзавотлар, илдизмевалилар, беда ва полиз экинлари ҳисобланади.
Итузумгуллилар оиласига мансуб экинлар: картошка, ширин қалампир, бақлажон экилган майдонга помидор экиш тавсия этилмайди.
Очиқ майдонларда Помидор етиштириш технологияси.
Помидорлар учун текислик бор ва ёруғлик яхши тушадиган майдонлар зарур. Ўта нам ва паст ер майдонларидан фойдаланмаслик керак. Агар бошқа иложи бўлмаса, бу майдонларда помидорлар ариқ ёки эгатларда ўстирилади.
Помидор экилган жойга 4 йилгача помидорэкиш мумкин эмас, сабаби касаллик ва зараркунандалар кўпайиб кетади.
Ўғитлар бевоситапомидор тагига солинмайди. Яхшиси куздаги шу майдонга экилган сабзавот тагига солиниши керак.
-Фосфорликлар – 120кг д.в./га ёки 600кг/га грануланган суперфосфат.
– Калийликлар – 180-200кг д.в./га ёки 375-420 кг/га сульфат калийдир.
– Азотли ўғитлар баҳорда №90-120кг д.в./га ёки 365-350кг аммиак селитрасидан солинади.
Ярми экиш олди культивацияси олдидан, қолган ярми вегетация давридасолинади. Томчилатиб суғориш орқали етиштиришда бу нисбат ўзгариши мумкин.
Яхши тайёрланган тупроққа уруғлар 1см чуқурликда етарлича нам тупроққа экилади. 1 гага 35000 – 40000 дона уруг тавсия этилади.
Бутун вегетация даврида қаторлар оралиғига ишлов берилади, бунда бегона ўтларга қарши Зелдек Экстра 1га – 1 л, Энтерра 1га – 2 литр 2-4 ҳақиқий барглари чиққанидан кейин ишлов берилади. Бу ишловлар ўсимликнинг илдиз системасига ҳавони киришига ёрдам беради ва тупроқ структурасини яхшилайди.
Зараркунандалар билан ишлаш:
Охирги пайтларда помидор уруғи ва ўсимлиги экилганидан то ниш ургунига қадар тупроқдаги сим қурти, бузоқ боши, ўсимлик пашшаси ва асосийлар – колорадо қўнғизи, шира, тунлам, трипс ва ўргимчак кана ҳисобланади. Энг яхши самарани фосфороорганик аралашмали пиретроидлар берилади: Далатэ, Агрофос-Д, Энтометрин, Энтолучо, Дельтасис, Энтоспилан, Би58, Энтомектин. Буларга резизтентлик бўлмаслиги учун алмаштириб туриш керак.
Септориоз – барглар зарарланади. Макроспориоз – барглардаги ва мевадаги доғлар айлана шаклида, поя ва мевада доғлар ичига ботган, тўқ қўнғир рангли, усти қора духобасимон кўринишда бўлади. Альтернариоз, Мозаика, Стрик, Столбур.
Фитофтороз – помидорнинг вегетатив қисми билан бирга, меваларни ҳам зарарлайди: Баргнинг қуриши ва поянинг доғланиши, меваларни чириши кузатилади. Ўсимликни 2-3 кун ичида нобуд қилиши мумкин. Системали ва контактли фунгицидлар билан курашиш керак:
Акробат, Энтохлорок Плюс, Крезоксин, Энтоликур.
Вирсули касалликларга қарши курашишга самарали препаратлар йўқ. Шунинг учун ўсимликларнинг зарарланган жойларини тезда анқилаш, механик равишда уларни бартараф қилиш зарур.
Ривожлантириш учун биздаги мавжуд ВЛ 77, Вуксал ва Хосилин препаратларини уйғунлашган ҳолда берилса мақсадга мувофиқ.
Помидор нега камёб маҳсулотга айланиб боряпти?
Юртдошларимиз якунланаётган қишлоқ хўжалиги мавсумида помидор камлиги, боз устига, нархининг қимматлигидан ҳайрон қолишди. Бу Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан жорий йилнинг III чорагида иқтисодиётдаги инфляцион кутилмалар бўйича ўтказилган сўровлар натижаларида ҳам ўз ифодасини топди. Гап шундаки, сўровда иштирок этган жисмоний шахслар “Қайси асосий товар ва хизматларнинг нархи юқори даражада ошди?” деган саволга жавобан, биринчи навбатда, помидорни, сўнгра мол ва қўй гўшти, шунингдек, гуручни кўрсатишган.
Сабзавотлар қишга ғамланадиган, консерва қилинадиган пишиқчилик мавсумида унинг баҳоси ошиб кетгани, ҳақиқатан ҳам, кишини ажаблантиради. Ўша пайтда Тошкентдаги деҳқон бозорларида помидорнинг килограмми ўртача 7-8 минг сўмдан сотилди.
Мавсум охирлай бошлагач, ички бозор ушбу маҳсулот билан нисбатан тўйиниб, нарх барқарорлашди. Аммо истеъмолчиларнинг айтишича, расталарни тўлдирган помидорлар иссиқхонаники. Бу усулда етиштирилган ноз-неъматларни йил давомида топиш мумкин. Улар эътирози очиқ далада, етарли фойдали ҳароратни олган помидор ёз-куз фаслларида ҳам сероб бўлмагани, сифати ҳаминқадар, баҳоси эса чўнтакбоп эмаслиги билан боғлиқ.
— Қанийди, фалон пулга сотиб олган помидорни иштаҳа билан есак, — дейди пойтахтлик Муаззам Қўчқорова. — Ишонсангиз, маҳсулотингизнинг тенг ярми ахлатга чиқади. Ҳайрон қоламан, қип-қизил, бус-бутун помидорни кессангиз, ўртаси қорайиб чириб кетган бўлади ёки ичи тўла қаттиқ ўзак, пўсти қалинлашиб кетган. Баъзиларининг сирти пишган бўлсаям, ичи яшил. Сўрасам, чет элликлар шунақа “сорти”га ишқибоз эмиш…
Пўсти худди плёнкага ўхшайди-я?!
Ёшлигимизда еган помидор навлари йўқолиб кетдимикан-а?
Хўш, помидор тақчиллигининг сабаби нимада?
Биз мавжуд вазиятни ўрганиб, ушбу саволга жавоб топишга уриниб кўрдик.
Қилинган меҳнат ва харажат ҳавога учмоқда
Таҳлилларга қараганда, помидор сабзавот экинлари ичида етакчи ўринни эгаллайди. Ушбу турдаги зироат экиладиган майдонларнинг деярли 42 фоизи, етиштириладиган ялпи маҳсулотнинг 39-40 фоизи унинг ҳиссасига тўғри келади. Ялпи ҳосилининг 70 фоизи қайта ишланса, 10 — 15 фоизи янгилигича истеъмол қилинади. Қолган қисми эса экспортга чиқарилади.
Бироқ ҳақиқат шуки, етиштирилаётган маҳсулот ҳажми аҳоли ҳамда қайта ишлаш корхоналарининг хом ашёга бўлган реал талабларини тўлиқ қондира олмаяпти. Илгари ҳовлисида бир парча томорқаси бор одам, оиласи эҳтиёжига яраша бу маҳсулотни ўзи етиштирган, ортганини қўни-қўшниларга улашган бўлса, эндиликда тўрхалтасини кўтариб, бозорга тушмоқда.
— Кейинги йилларда томорқамизга помидор экмай қўйдик, — дейди Оққўрғон туманидаги Қаҳрамон қишлоғилик Илҳом Ҳотамов. — Бу экиннинг касалликка тез чалинувчан бўлиб қолганлиги ҳафсаламизни пир қилмоқда. Чунки ниҳоллар гулга киргунга қадар баравж ривожланиб, бир-икки ҳосил нишоналари кўрсатгач, қурт тушиб, палаги қовжираб қолмоқда. Ачинарлиси, маҳаллий мутахассислар тавсия этаётган дори воситалари ҳам натижа бермаяпти. Оқибатда меҳнатимиз, қилган харажатимизга куйиб қолмоқдамиз. Шунинг учун кўпчилик помидор ўрнига бошқа экинлар экишни афзал кўришяпти.
Тўғри, бунга аҳоли томорқалари ҳамда деҳқон хўжаликларидаги пайкалларни қўшсак, рақамлар бирмунча ортади. Лекин ялпи ҳосил аввалги йиллардагига қиёсланганда, кам бўлиши аниқ.
Деҳқонлар билан суҳбатлашсангиз, фиғони фалакка ўрлайди. Уларнинг ёзғиришича, помидор иссиқхона экинига айланиб қолмоқда. Иссиқхона хўжалигини юритаётган тадбиркорларнинг фикри эса бундан бошқачароқ.
— Эсимни таниганимдан буён 21 сотихлик иссиқхонамизда помидор етиштирамиз, — дейди қибрайлик хусусий тадбиркор Дониёр Юсупов. — Лекин ҳосил олиш йилдан-йилга қийин бўлмоқда. Чунки асосий вақтимиз экинни парваришлаш, озиқлантиришга эмас, балки унинг касалликларига қарши курашиш билан ўтяпти. Агар помидор ўртача уч ойда пишиб етилса, бу давр ичида олти марта ниҳолларнинг илдиз тизими касалликларига қарши ишлов берилади. Ҳафтасига бир марта шира, оқпашшага қарши дориланади. Бундан ташқари, икки ҳафтада бир марта, деҳқонлар тили билан айтганда, “рассом” ҳашаротига, ҳар 10 кунда вирусли касалликларга қарши дори сепмасак бўлмайди. Дориларнинг деярли ҳаммаси четдан келтирилгани учун жуда қиммат.
Булар майлику-я, кейинги пайтда помидор куяси деган офат пайдо бўлганки, унга ёпиқ шароитда ҳам бас келиш қийин бўлмоқда. Энди очиқ даладаги экин тақдирини ўзингиз тасаввур қилиб кўраверинг.
Чиндан ҳам, охирги икки йилда республикамизнинг деярли барча ҳудудида мазкур сабзавот турининг барори йўқ. Деҳқон ва фермерлар билан гаплашсангиз, ундан ҳосил олиш тугул, экинни асраб қолишнинг имкони бўлмаётганини ёзғиришади. Катта маблағ эвазига харид қилинаётган кимёвий дориларнинг самараси паст. Вазият шундай давом этса, помидор яқин йиллар ичида энг танқис неъматлардан бирига айланиб қолиши эҳтимоли йўқ эмас.
Шундай экан, нима қилмоқ керак? Муаммонинг илдизи қаерга бориб тақалади?
Куянинг уйи куйсин
Аслида, серҳосиллиги бўйича помидорга тенг келадиган сабзавот йўқ. Юртимиз тупроқ-иқлим шароитида гектаридан ўртача 30 — 35 тонна ҳосил олиш мумкин. Унда экин ривожи, ҳосилдорлигига нима таъсир қиляпти?
— Бунинг кўпгина омиллари бор, масалан, ер тўғри танланмаса ҳам экин ривожи суст, ҳосили кам бўлади, — дейди Сабзавот-полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институти кичик илмий ходими Бахтиёр Каримов. — Шу боис уни бир майдонда кетма-кет икки йилдан ортиқ ҳамда шу пайкалга уч йил оралатмай қайта экиш, шунингдек, картошкадан кейин етиштириш тавсия этилмайди.
Аммо мамлакатимиз сабзавотчилиги, хусусан, помидор экини билан боғлиқ муаммони деҳқончилик маданияти ёки вирусли, замбуруғли касалликлар эмас, зараркунандалар келтириб чиқармоқда. Яъни четдан кириб келган помидор куяси мазкур сабзавот кушандасига айланди. У йилда 13 марта насл қолдириб, жуда тез кўпаяди. Бу ҳашаротга қарши 12 ой давомида курашилаётган бўлса-да, натижаси кам. Қўлланилаётган дори воситалари эса қиммат. У ҳам ҳар 5 — 10 кун оралатиб сепилса, самара беряпти холос. Деҳқонларнинг аксариятида куяни бартараф этишга ҳафсаласи ҳам, маблағи ҳам етмаяпти. Муаммонинг асл илдизи мана шунда!
Тажрибали деҳқонларнинг сўзларига қараганда, помидор куяси илгари юртимизда учрамаган. Улар хориж уруғлари билан кириб келган, деган тахминда. Ахир аввал фақат маҳаллий навлар экиларди-да!
Ҳозирги кунда очиқ дала учун помидорнинг 50 та нав ва дурагайи районлаштирилган бўлса, шулардан 30 таси чет эл дурагайлари ҳисобланади. Асосий майдонларда ҳам хориждан олиб келинаётган дурагайлар жойлаштирилаётганини кузатиб, бу гапларда жон бормикан, деб ўйлаб қоласан, киши.
Ростдан ҳам помидор куяси уруғлик орқали кириб келганми?
Масалага ойдинлик киритиш учун фитосанитар хавфсизликни таъминлаш, зарарли организмларнинг Ўзбекистон ҳудудига кириб келиши ва тарқалишининг олдини олишга масъул бўлган Ўсимликлар карантини давлат инспекцияси мутасаддиларига мурожаат қилдик.
— Помидор куяси касаллик эмас, зараркунанда, — дейди инспекция бошлиғи ўринбосари Боқижон Муродов. — Соҳа мутахассислари яхши билишади уруғлик орқали касалликлар ўтиши мумкин, ҳашаротлар эмас. Қолаверса, экспортчи давлатлар ҳамкорлар ишончини оқлаш учун энг сифатли, касалликларга қарши дориланган уруғлик жўнатишади. Шунинг учун помидор кушандаси юртимизга қўл юки, картон қутилар орқали кириб келган, деган қарашлар ҳақиқатга яқинроқ. Аҳоли орасида бу зараркунанда кимёвий дорилар бизнеси билан шуғулланувчилар томонидан киритилган, қабилидаги гап-сўзлар ҳам юради. Лекин бу фаразлар ўз исботини топгани йўқ.
“Олтин олма” ейиш ҳам осонмас
Помидор куяси ҳозирги пайтда Ўзбекистоннинггина эмас, бутун дунё деҳқонларининг оғриқли муаммосига айланган. Дастлаб у 1980 йилда мазкур сабзавот ватани бўлган Жанубий Америкада аниқланган. Кейинчалик эса Европа ва бошқа мамлакатларда кенг тарқалиб, катта зарар келтира бошлаган. Бу офат 2010 йилнинг кузидан Россияда, 2011 йилда Қозоғистонда бўй кўрсатган бўлса, Ўзбекистонда илк бор 2015 йилда иссиқхоналарда дуч келинди. 2020 йилдан эса очиқ майдонларга кўчган. Жорий йилда ундан, айниқса, Навоий, Қашқадарё, Сурхондарё ва Тошкент вилоятлари деҳқонлари катта зарар кўрди.
Табиий савол туғилади. Деҳқонларни ўйлантираётган масалага қачон ечим топилади? Кўнгилдагидек ҳосил олинмаётганининг асосий сабаби турли касаллик ва зараркундалар таъсири экан, демак, бу ўсимликлар ҳимоясига масъул идораларнинг фаолиятида камчиликлар борлигини ҳам англатмайдими? Наҳот, соҳа мутасаддилари бунга қарши кураш чораларини олиб боришмаётган бўлсалар? Бу йил ўтди. Кейинги мавсум-чи?
Бу ерда гап муаммонинг қандай пайдо бўлганида эмас, балки уни бартараф этиш ҳақида кетмоқда. Негаки, бундан икки аср илгари ҳеч ким емаган ушбу маҳсулот аллақачон аҳоли сархил ҳолида севиб истеъмол қилинадиган сабзавотга айланган. Усиз эндиликда дунё ошхоналари таомларини тасаввур қилиб бўлмайди. Чунки помидор мевасида органик кислоталар кўплиги учун иштаҳа очиб, организмда овқат ҳазм бўлишига ёрдам беради. Ошқозон-ичак тизимидаги касаллик қўзғатувчи микрофлора таъсирини сусайтиради. Таркибида пуринлар кам бўлганлиги туфайли атеросклероз касаллигининг олдини оладиган муҳим парҳез маҳсулоти ҳисобланади. Юртдошларимиз ана шундай шифобахш экин истиқболидан хавотирдалар.
Помидор куяси таъсирини камайтириш учун тизимли тадбирлар олиб борилмоғи керак. Буни аҳоли ўз томорқасида рисоладагидек бажариши амримаҳол. Халқимиз бежиз “Чумчуқ сўйса ҳам қассоб сўйсин”, демаган-да. Шунинг учун, аввало, ўсимликларни ҳимоя қилиш, кимёвий дорилар ва препаратлар етказиб берувчи тузилмалар фаолиятини такомиллаштириш, уларнинг иш самарадорлигини ошириш, дори воситалари нархининг барқарорлигини таъминлаш зарур. Йўқса, помидор экилган пайкаллар зараркунандалар ўчоғига айланиб қолиши турган гап.
Аслини олганда, миришкор халқимиз учун кўп нарса керак эмас. Улар ер илмининг ҳадисини олган. Фақат мутасаддилар халқ ичида юриб, зарур пайтда керакли тавсия, йўл-йўриқ кўрсатиб туришса, кифоя. Токи, улар хорижнинг усти ялтироқ уруғликларига маҳлиё бўлиб, самарасиз дори воситаларини харид қилиб, алданиб қолмасин. Бундан наинки уларнинг ўзлари, балки олтинга тенг бўлган суғориладиган ерда битадиган ноз-неъматларга кўз тикиб турган халқимиз жабр кўришини бир зум бўлса-да, ёдимиздан кўтармаслигимиз керак.
Ушбу масала ечими юзасидан олиб борилаётган амалий ишлар ҳақида мутасадди ташкилотлар ўз муносабатларини билдирадилар деган умиддамиз. Зеро, Президентимиз ташаббуси билан кейинги пайтда пахта ва ғалла майдонлари қисқартирилиб, мева-сабзавотчиликни ривожлантиришга жиддий эътибор қаратилаётгани бу масаланинг нечоғли долзарблигини кўрсатиб турибди. Ўзингиз ўйланг, бугун 30 дан ортиқ туманлар қишлоқ хўжалигининг ушбу тармоғига ихтисослаштирилган. Ушбу ҳудудларда одамлар кўпроқ даромад топсин, етиштирган маҳсулотини экспорт қилиб, иқтисодиётимизга кўпроқ фойда келтирсин, дея ажратиладиган минг-минглаб экин майдонларида мўлжалдаги ҳосил битмаса кимга зиён? Ахир “помидор ажали” макон қурган давлатларда ҳам унга қарши курашиб, баракали ҳосил олинаётгани, ички эҳтиёж тўлиқ таъминланиб, қайта ишланаётгани, экспортга чиқарилаётгани айни ҳақиқат-ку?!
Дарвоқе, “помидор” сўзи итальян тилидан ўгирилганда, “олтин олма” маъносини англатади. Ниятимиз сабзавотчилик тармоғининг мазкур йўналиши ривожланиб, деҳқонларимизнинг олтиндек қадрли, муҳим даромад манбаларидан бирига айлансин. Биз эса мавзуга яна қайтамиз.
Саид РАҲМОНОВ
Манба: Халқ сўзи “Замин” янгиликларини “Инстаграм”да кузатиб боринг
Отзывы огородников о помидорах Поззано F1:
Очень красивый куст, много плодов, не болезненный, правда из всего количества завязавшихся помидор один на третьей кисти заболел вершинной гнилью. Вообще-то все эти характеристики можно дать и остальным гибридам. Относилась к гибридам с предубеждением, но сейчас, выращивая гибриды, изменила свое мнение. Очень приятно наблюдать как растут, завязывают плоды (на многих уже завязывается шестая кисть), практически не болеют при минимальном уходе. Не понравился гибрид Чухлома. Какой-то весь хлипкий. В жару листики вяли, каждый день умирал, за ночь к утру отходил. Прошли дожди, стало прохладнее — окреп, но — помидор на кусту мало, почти все заболели вершинной гнилью, в общем сделала вывод — гибрид не мой. (Tatyna, г. Николаев, Украина)
Выбрала их по характеристике из-за устойчивости к вершинной гнили и специально для тепличного выращивания. Но, случилась путаница и несколько индетерминантных гибридов случайно попали в открытый грунт, в том числе и Поззано. Заметив в процессе выращивания, что это индеты, пришлось поменять им колья и выращивать в два-три побега. Очень легко поддается такой формировке и замечательно тянет нагрузку. Плоды совсем не мельчали. Кусты ничем не болели до морозов и всё время вязали плоды. В осыпании цветов и завязи не был замечен. Очень хочется испробовать его в теплице. У меня почти все ушли на вяление. (Галина, Западная Украина)
Вот уже третий год в любимцах у меня индетерминантный томат Поззано (Олександр Мамчур, Украина)
Иссиқхонада помидор ёки бодринг етиштириш бўйича тавсиялар
Аҳолини йилнинг кеч куз, қиш ва эрта баҳор ойларида сабзавот маҳсулотлари билан таъминлашда ҳимояланган майдон, яъни иссиқхона сабзавотчилиги муҳим аҳамиятга эга.
Сабзавот етиштиришда иссиқхоналар самарадорлигини ошириш, ҳар бир мавсум тараддудини вақтида кўриш, навларни тўғри танлаш, қулай парваришлаш усулларини қўллашга жиддий эътибор қаратиш зарур.
Қишки-баҳорги мавсумда помидор кўчатларини етиштириш учун катталиги 10х10 см бўлган кассета, торф ёки полимер тувакчалардан фойдаланилади. Кўчатларни тайёрлашга декабрнинг биринчи ўн кунлигидан киришилади.
Ҳозирда помидор кўчатларини макро ва микроўғитлар билан тўйинтирилган торфда етиштириш яхши натижа бермоқда. Бунда минерал ўғитлардан фойдаланмаса ҳам бўлади.
Бир текис ва тўлиқ кўчат олиш учун экиладиган уруғликлар сифати I синфдан паст бўлмаслиги, далада униш даражаси 90% ва ундан юқорироқ, униб чиқиш кучи ҳам юқори даражада бўлиши талаб этилади.
Ҳар бир тувакчага 1–2 тадан уруғ экилади. Уруғлар униб чиққандан кейин 16–20 кун ўтгач, тувакчалар ёйиб қўйилади. Бунда ҳар 1 м2 жойга 250–300 тупдан кўчат жойлаштирилади. Кўчатлар ёруғликдан яхши баҳраманд бўлиши учун шундай қилинади. Касалланган, шикастланган, нимжон кўчатларнинг ўрнига экиладиган кўчатларни (15–20%) олдиндан захира қилиб қолдириш зарур.
Кўчатларни суғоришда жуда эҳтиёт бўлиш лозим, уларни ўта намланиб кетиши ёки тупроғи қуриб қолишига йўл қўймаслик керак, ҳаво очиқ кунлари эрталаб суғориш ишлари бажарилгани маъқул.
Юқори сифатли кўчатнинг 8–9 тадан барги бўлиб, баландлиги 18–20 см, новдасининг қалинлиги эса 0,8–1,0 см бўлиши керак. Кўчатларни парваришлаш даврида улар орасидаги касалланганлари, ўсишдан жуда орқада қолган, нозик кўчатларни чиқитга чиқариб, олиб ташланади.
Помидор ўсимликлари ташқи муҳит шароитларига жуда сезгир хусусиятга эга бўлиб, уларни бу хусусияти ўсимликларда гулшода пайдо бўлиши даврида яққол намоён бўлади.
Ниҳолларда биринчи иккита чин барг пайдо бўлиши ва уларни дастлабки ўсув даврида ҳаво ҳарорати кундузи 13–16°С гача, кечаси 11–13°С гача пасайтирилиши, айниқса, эртаги навларда биринчи гулшодасидаги мева сонини кўп бўлиши натижасида ҳосилдорликни юқори бўлишини таъмин этади. Кейинчалик ҳаво ҳароратини очиқ кунларда 20–24°С, булутли кунларда 18–19°С, кечаси эса 16–17°С атрофида сақлаш лозим бўлади.
Ҳавонинг нисбий намлиги эса 60–70 фоиз атрофида сақланиши лозим.
Қишки-баҳорги экиш мавсумида помидорнинг 50–55 кунлик кўчатларни экиш январь ойининг охири-февралнинг иккинчи ўн кунлигида амалга оширилади.
Экиш учун маҳаллий “Гулқанд”, F1 “Сайхун”, “Баҳор”, “Турон”, “АВЕ-Мария”, “Субҳидам”, “Черри”, “Марварид”, “Умид” чет элнинг F1 “Пик Стар”, “Ламия”, “Фенда”, “Виндетта”, “Бона”, “Тови Рока”, “Виласко”, “Элпида” каби дурагайлари тавсия этилади.
Помидор учун ҳавони яхши ўтказувчан, ғовак латоген ва зараркунандалар билан зарарланмаган тупроқдан тайёрлаш керак. Кўчатларни қўш қатор усулда 80+80х40 см оралиқда экилади. Экиш олдиндан ковлаб суғориб олинган кўндаланг чуқурчаларга стаканнинг 3 дан 2 қисми кўмиб бажарилади.
Бизнинг истиқболли навларимиз тупроқлардаги озиқ моддаларга жуда талабчандир.
Экишдан олдин ва ўсув даврида органик ҳамда минерал озиқа моддаларни тупроққа солиш тупроқни агрокимёвий таҳлили натижаларига мувофиқ амалга оширилиши лозим. Органик моддалар миқдори 20% атрофида сақланиши талаб этилади. Бунинг учун кузги-қишки экиш даврида тупроққа асосий ишлов беришдан олдин ҳар бир гектар иссиқхона майдонига камида 400 тонна чиринди ва 100–150 тонна ғоваклаштирувчи модда (қипиқ, сомон майдаси ва бошқалар) солиниши лозим.
Тупроқ таркибидаги сувда эрувчи фосфор микдори ҳар 100 г тупроқда 100 мг, нитратли ва аммиакли азот микдори 25–30 мг, сувда эрувчи калий 50–60 мг атрофида сақланиши керак. Бундан ташқари тупроқ таркибидаги хлор миқдори ҳар 100 г тупроқда 0,02 фоиздан ошмаслиги, магний 25–30 мг, кальций эса камида 100–120 мг бўлиши керак.
Ўсимликлар битта поя қолдирилиб шакл берилади. Бачки новдалар 6–7 см. дан ўсиб кетмасдан уларни ўз вақтида юлиб ташлаш керак. Ўсимлик учини ҳар ҳафтада канопли ипга ўраб турилади, сўрини симли қисмигача ўсгач эса кўндалангига ўраб турилади. Қишки-баҳорги экиш мавсуми даврида иссикҳоналарда ёруғликни кўпайиши, тупроқ ва ҳаво ҳароратини аста-секин кўтарилиб бориши ўсимликлар маҳсулдорлиги ошишини таъминлайди.
Партенокарпик бодрингни қишки-баҳорги экиш мавсумида уруғи ердан тўлиқ униб чиққандан то биринчи ҳосили теримигача ўсув даври 45–50 кунни ташкил этади. Бодрингнинг партенокарпик дурагайи, асалари билан чангланувчи навлардан кескин фарқланади, яъни улар жуда ривожланган барг, поя ва илдиз қисмига эга, шу туфайли жуда ҳосилдордир. Шу билан бирга улар ташқи муҳит шароитларига, жумладан, ёруғликка, иссиқликка ва тупроқ таркибидаги намликларга жуда талабчандир. Ушбу дурагайлар ташқи муҳит шароитларини кескин ўзгаришига чидамсиз ва ўта таъсирчан.
Уларнинг бошқа навлардан муҳим устунлиги мевасида аччиқ таъми йўқлигидир. Партенокарпик бодрингни чанглатиш керак эмас, чанглатиш уларга салбий таъсир этади, яъни мевалари қинғир-қийшиқ бўлиб, натижада уларнинг сифати пасаяди.
Униб чиқиш ва юқори ўсиш қувватига эга бўлган бодринг уруғларини экишдан олдин турли инфекциялар билан зарарланишига қарши (олдини олиш учун) улар ГТ-қуритиш шкафида олдин икки-уч сутка давомида 50°С иссиқликда кейин бир сутка 75–80°С ҳароратда қиздирилади. Бундай қиздиришда иссиқлик таъсирида касаллик вируслар барчаси ўлади, лекин уруғнинг униб чиқиш қобилияти пасаймайди.
Бодрингнинг мақбул экиш муддати январь ойининг охирги ўн кунлиги-февралнинг биринчи ўн кунлиги даври бўлиб, кўчатхонада тайёрланган тувакчаларга 25–30 кунлик кўчатлар билан экилади.
Экиш учун маҳаллий F1 “Сардор”, чет элнинг F1 “Орзу”, “Бэйбистар”, “Бэби мини”, “Экспоза”, “Артист” каби дурагайлари тавсия этилади.
Экилган бодринг уруғларни тўлиқ униб чиқишини таъминлаш учун ҳарорат 26–27°С дан пасайиб кетишига йўл қўймаслик шарт. Тувакчалар усти полиэтилен плёнка билан ёпиб қўйилгани маъқул. Шунда тувакчалар ҳарорати юқори, намлиги эса меъёрида сақланиб, тувакларнинг юзасидан 1,5–2 см чуқурликдаги намлигини тезда парланиб қуриб қолишдан сақлайди. Тувакларга уруғ бир донадан экилади. Экиш олдидан тувакчалар яхшилаб намланади, уруғ униб чиқаётганда суғориш амалга оширилади.
Дастлабки уруғлар униб чиқа бошлаш даврида плёнка олиб ташланади. Кўчат етиштириш даврида ҳарорат ва намликни энг қулай меъёрда бўлишини таъминлаш лозим. Жумладан, ҳаво ҳароратини кундузи қуёшли кунларда 20–23°С, ҳаво булутли кунларда 19–20°С ва кечалари 18–19°С, тупроқ ҳарорати 20–22°С дан пасайиб кетмаслиги, ҳавонинг нисбий намлиги эса 70–75% атрофида сақлаш зарур.
Бодринг кўчатлари бир текис ўсиши керак. Экиш учун тайёрланган кўчат сифатли 25–30 кунлик бўлиб, баландлиги 25–30 см, 5–6 та чинбарги бўлиши керак. Бодрингнинг партенокарпик дурагайини юртимиз шароитида энг қулай экиш оралиғи ((80+80)/ 2)х50 см. ни ташкил этади.
Бодринг ўсимликларини парваришлашда ҳароратнинг энг қулай меъёрда сақланишига алоҳида эътибор берилиши лозим, яъни қуёшли кунларда 25–28°С, ҳаво булут кунлари 20–22°С, кечаси 18–20°С бўлиши керак.
Ҳарорат 15°С дан паст бўлса, ўсимлик ўсишдан тўхтайди, 45°С дан юқори бўлганда эса улар қизиб кетиб, мева тугмай қўяди. Бодринг учун иссиқхоналар ичидаги ҳаво намлиги 85–90 фоиздан кам бўлмаслиги лозим.
Бодрингнинг партенокарпик “Орзу” дурагайининг асосий хусусиятларидан бири тез ўсиб, жуда кўп кўк масса ҳосил қилишидир. Кўчатлари асосий майдонга экилгандан кейин, ўсимликлар бир ҳафта давомида сўриларга боғлаб чиқилади ва ҳар ҳафта оралатиб уларни осилиб турган каноп ип атрофига ўраб чиқилади. Акс ҳолда ўсимликлар эгилиб ўсиб, ерга тушиб қолади ва уларда жуда кўп мўйловчалар ҳосил бўлади.
Ҳосилдорликни ошиб боришини ва унинг юқори бўлишини таъмин этувчи энг муҳим агротехник тадбирлардан бири бу ўсимликка шакл беришдир. Бодринг ўсимлигидан эртаги ва мўл ҳосил йиғиб олиш мақсадида қуйидагича шакл берилади. Энг пастки ён новдалардан 2 та барг ва 2 та мевачаси, ўрта қисмида 2–3 дона мева ва шунча барг қолдириб чилпинади. Шакл бериш билан бирга бодринг мўйловчаларини ҳам олиб ташлаш керак, негаки улар орқали ўраб олинган баргларда инфекциялар кўп тўпланади.
Ўсув даври давомида ўсимликларнинг озиқланиши турлича бўлади. Ниҳоллари ердан униб чиққандан то гуллагунча ўсимлик озиқа моддаларининг 10 фоизини, мева туга бошлагунча 20 фоизини, мевалари етилиб териш даврида эса озиқанинг асосий қисмини, яъни 80 фоизини қабул қилади.
Илдиздан ташқари озиқлантириш айниқса ёруғлик кам бўлиб, тупроқ ва ҳаво ҳароратлари меъёридан паст бўлган даврларда амалга оширилиши самарали таъсир этади, чунки бундай ташқи шароитнинг пастлиги илдиз тизимининг фаолияти учун ноқулай ҳисобланади.
1000 м2 майдондаги иссиқхона ўсимликларига ишлов бериш учун одатда 250–300 л макро ва микроўғитлар аралашмасидан тайёрланган ишчи аралашма сарфланади.
Иссиқхона тупроғига ишлов бериш ва катта миқдордаги минерал ўғитларни солиш, тупроқнинг сув, физик ва кимёвий хусусиятларини бироз ёмонлашишига, баъзан эса унинг шўрланишига сабаб бўлади. Шунинг учун ўсув даври давомида ҳар ойда бир маротаба тупроқ таркибининг агрокимёвий ҳолатини текшириб бориш, парваришлашнинг бажарилиши шарт бўлган тадбир ҳисобланади.
Ўсимликларни суғориш учун ҳам сифати тоза, яъни таркибидаги туз миқдори ҳар бир литр ҳисобига 1–2 граммдан кўп бўлмаган сувдан фойдаланиш лозим. Акс ҳолда тузи кўп бўлган сувларни олдин тиндириб, кейин фойдаланиш тавсия этилади.
Р.Низомов, Е.Лян, Ф.Расулов
Дўстларингизга ҳам улашинг!
Как правильно выбирать помидоры: основные критерии
Летом помидоры лучше покупать на рынке. Обычно туда привозят продукцию из ближайших регионов, поэтому плоды не успевают утратить аромат и полезные свойства. А вот на полках супермаркетов даже в августе можно встретить овощи, выращенные в теплице.
Вкусные помидоры могут иметь любой цвет. Но, как правило, самыми сладкими и мясистыми оказываются розовые, желтые и черные сорта. Большинство красных плодов обладают легкой кислинкой.
Насыщенность цвета не оказывает влияния на вкус. Ярко-алые помидоры вполне могут оказаться водянистыми, а бледно-красные – сладенькими.
Ветка и плодоножка
Томаты на ветке стоят дороже не только из-за задумки маркетологов. В процессе хранения часть питательных веществ переходит из стебля в плод, что положительно отражается на вкусе. Кроме того, у перележавших помидоров ветка высыхает, и ее выбрасывают.
У хорошего томата «звездочка» вокруг плодоножки почти совпадает по цвету с кожицей. Зеленый же оттенок свидетельствует о том, что плод сорвали недозрелым.
Форма, размеры и вес
Большинство вкусных помидоров имеют средний размер и вес около 100–150 г. Исключение составляют отдельные сорта:
В остальных случаях большой вес плодов обусловлен использованием избыточного количества удобрений и воды. А малый может свидетельствовать о нехватке питательных веществ в почве, перенесенных болезнях, нарушении температурных условий.
Рекомендуем: Сушим базилик: 4 способа заготовки ароматной специи
А вот форма почти не влияет на вкусовые качества. Хорошие томаты могут быть идеально ровными, вытянутыми, приплюснутыми, ребристыми и даже корявыми.
Плотность и вид изнутри
Вкусные томаты упругие на ощупь. Мягкость говорит о начавшемся процессе гниения, а твердость – о незрелости.
Если вы выбираете продукцию на рынке, попросите продавца разрезать плод. Хороший помидор внутри заполнен густым соком и семечками, а плохой имеет пустоты (из-за длительного хранения). А вот наличие белых прожилок свидетельствует о том, что при выращивании растения применялось большое количество нитратов.
Кожица
У вкусных томатов кожица тонкая, легко снимается ногтем. Сухие светло-коричневые прожилки – признак сахаристости плода.
Повышенное содержание нитратов выдает толстая кожура. А если плод блестит, значит, обрабатывался парафином для улучшения товарного вида. Такой продукт при употреблении в пищу способен вызвать расстройство пищеварения.
Запах
Зрелые томаты имеют еле уловимый «теплый» аромат. Полное отсутствие запаха – признак того, что растение выращивали в теплице или сорвали недозрелым. А резкие кислые нотки выдают начало процесса брожения.
Место произрастания
Летом лучше покупать местные помидоры. Кроме того, вкусные плоды привозят на рынок из следующих регионов:
Зимой место произрастания особой роли не играет, так как на полках магазинов оказываются тепличные томаты. В холодное время года стоит ориентироваться на внешний вид, вес и запах плодов.